- "Nếu chúng ta xác định việc thanh toán đầu tư vào sản phẩm phần mềm thuộc về “hậu kiểm” theo thực chi, hoàn toàn không dính dáng gì tới vấn đề định giá thì bài toán sẽ dễ đi rất nhiều", TS. Nguyễn Ái Việt - Phó Chánh văn phòng Ban chỉ đạo quốc gia về CNTT, bày tỏ. "Ý tưởng" mà ông Việt mạnh dạn đưa ra, mà chúng tôi đúc kết và đánh giá là "lời giải cho bài toán định giá phần mềm", đó là việc cần Xây dựng một cơ sở dữ liệu (database) chung về tất cả các dự án phần mềm (tất nhiên bao gồm chi phí, giá cả cụ thể) đã đầu tư.

Xin chuyển tới quý vị độc giả cuộc trò chuyện của VietnamNet với TS Việt về chủ đề này. Chúng tôi mong muốn từ đây sẽ nhận được những ý kiến, quan điểm của quý vị, với tha thiết sẽ góp phần xây dựng một thị trường phần mềm VN trong sạch, một nền công nghiệp phần mềm VN phát triển. Xin hãy phản hồi cho VietnamNet theo mẫu ở cuối bài này. 

> Định giá phần mềm: "đục nước béo cò"?
> Giá phần mềm: Tù mù khó đinh!

- VietnamNet: Ông có nhận định thế nào với loạt bài về định giá phần mềm trong việc triển khai các dự án CNTT mà VietNamNet đã đề cập?

TS Nguyễn Ái Việt, Phó Chánh VP BCĐ Quốc gia CNTT. (Ảnh: Lê Anh Dũng)

- TS Nguyễn Ái Việt:

"Thả" theo giá thị trường: KHÓ!

- Đã có nhiều phân tích được đưa ra, nhưng vẫn còn nhiều bạn đọc thắc mắc, định giá phần mềm thực chất để làm gì? Với cách nhìn của Bộ BC-VT, ông có thể giải thích đơn giản, dễ hiểu về điều này?

- TS Nguyễn Ái Việt: Đối với nhà sản xuất, định giá sản phẩm nói chung sẽ giúp việc tính toán chi phí sản xuất và xác định lợi nhuận. Trong trường hợp này, giá của sản phẩm chính là giá sản xuất. Đối với người mua, giá của sản phẩm chính là giá thị trường, xác định giá là để xây dựng kế hoạch mua sắm.

Hai loại giá này có thể khác nhau rất xa thông qua một yếu tố thứ ba là thị trường. Chẳng hạn, giá phát triển một con chip của Intel có thể lên tới hàng tỷ đô la Mỹ, trong khi đó giá bán trên thị trường chỉ có thể vài trăm đô la mới có ý nghĩa kinh tế. Nếu trên thị trường chỉ có một người mua, nhà sản xuất Intel chỉ có thể đầu tư phát triển con chip nếu người mua thuận trả hàng tỷ đô la cho con chip đó. Và nếu chỉ có một người bán, thì đúng là khi cần thì người bán “hét” bao nhiêu cũng được.

Có thể thấy rõ, việc định giá phần mềm có mục đích hoàn toàn khác nhau đối với các cơ quan nhà nước sử dụng vốn ngân sách xây dựng các ứng dụng CNTT và các DN phát triển các sản phẩm. Một bên là để quản lý lập kế hoạch chi tiêu ngân sách, một bên để tính toán lợi nhuận lập kế hoạch sản xuất. Thực chất đây là hai vấn đề, có phương pháp giải quyết có thể rất khác nhau, thành thử có các ý kiến trái ngược. Lẫn lộn hai vấn đề này cũng làm bài toán không rõ ràng, thành thử không có lời giải.

- Thưa ông, có ý kiến cho rằng, giá phần mềm là do thị trường quyết định. Quan điểm của ông thế nào trước ý kiến này? 

- TS Nguyễn Ái Việt: Vấn đề nếu chỉ giản đơn như vậy thì tốt quá. Giá thị trường là một khái niệm có ý nghĩa và công bằng nếu thị trường có tính cạnh tranh hoàn hảo: có nhiều lựa chọn về sản phẩm và nhà cung cấp. Rõ ràng thị trường của Việt Nam chưa phải là hoàn hảo. Với một số phần mềm cao cấp, nếu mở thầu quốc tế, đương nhiên ta sẽ có giá thị trường hoàn hảo. Tuy nhiên, thủ tục này phức tạp hơn không thích hợp với các dự án nhỏ. Hơn nữa, cũng nên có sự quan tâm thích đáng sử dụng lực lượng trong nước khi có thể để phát triển ngành.

Bên cạnh đó, có những phần mềm may đo cần phải dự chi trước để phê duyệt rồi mới đấu thầu được. Trong các ứng dụng CNTT, sử dụng vốn ngân sách, ranh giới giữa phần mềm hàng hóa và phần mềm “may đo” khó xác định được rõ ràng. Khi đó, định giá phần mềm giống như sử dụng một cái thước bằng cao su co dãn tùy thích, nên không còn ý nghĩa.

Như vậy, cần phải làm sao xác định được tách bạch phần mềm hàng hóa và phần mềm “may đo”. Phần mềm hàng hóa cố nhiên định giá qua thị trường, phần mềm “may đo” thì áp dụng phương pháp khả thi nào cũng tốt miễn là chi phí thấp và khả thi trong giai đoạn chuẩn bị dự án.

Hiện nay, có một số phương pháp đã được đưa vào ISO, có thể tính tương đối chính xác giá phần mềm sau khi đã có khảo sát và thiết kế chi tiết. Tuy nhiên, đến giai đoạn này chi phí đã chiếm trên 30% dự án. Như vậy, quá rủi ro cho nhà tư vấn, không ai có thể đầu tư nổi. Mà ở Việt Nam, chưa có dự án thì chưa có tiền để khảo sát thiết kế. Hơn nữa, hiện nay chuẩn bị dự án đã mất hàng năm, kéo dài ra nữa thì thiết kế dự án sẽ trở thành vô nghĩa vì CNTT thay đổi quá nhanh. Như vậy, cần có một phương pháp có thể chấp nhận dung sai, nhưng chi phí chuẩn bị dự án dưới 10%.

Nói chung, giá sản xuất của phần mềm, tuy là một bài toán khó, nhưng có một số phương pháp tính đã được đưa vào chuẩn ISO. Tất nhiên, các phương pháp này chỉ áp dụng được với các phần mềm sử dụng các thuật toán thông thường mà các phát kiến mới về thuật toán là vô giá. Vì vậy, các phần mềm sử dụng nhiều thuật toán mới như phần mềm nhúng, phần mềm đa phương tiện, xử lý tín hiệu số… cần được tính toán như các trường hợp đặc biệt.

Làm sao để không có kẽ hở trong đầu tư phần mềm?

- Việc định giá phần mềm tùy tiện hiện nay có phải là nguyên nhẫn dẫn đến những kẽ hở trong việc đầu tư đối với các dự án CNTT không?, Ông nghĩ sao về câu nghi vấn này?

(Ảnh: Lê Anh Dũng)

- TS Nguyễn Ái Việt:

Có rất nhiều người lầm lẫn cho rằng, định giá phần mềm là toàn bộ lời giải cho bài toán quản lý đầu tư các dự án CNTT. Thực ra, định giá phần mềm chỉ giúp cho giai đoạn phê duyệt đầu tư, vì cần phải có một con số ước tính để đưa vào lập kế hoạch dự toán ngân sách.

Thất thoát chỉ xảy ra trong quá trình triển khai khi thực chi không khớp với thanh toán, hoàn toàn không liên quan gì đến định giá. Thực ra áp giá “may đo” cho các sản phẩm đã bán nhiều lần trên thị trường mới là lỗ hổng lớn nhất. Nhiều nhà sản xuất than là giá phần mềm quá “bèo”, trong khi một số nhà sản xuất khác, biết “quan hệ” tốt hơn có thể bán cùng một sản phẩm “may đo” nhiều nhiều lần.

Một điều tra gần đây của một cơ quan nghiên cứu khẳng định giá trị gia tăng của một vài công ty phần mềm có thể lên tới 90% doanh thu, có thể do cơ chế này. Khi đó thì giá phần mềm quả tình không “bèo” chút nào. Với “hành lang” rộng như vậy, các công ty nhỏ và mới thành lập làm sao vượt qua được. Thành thử, thị trường cạnh tranh lại càng không hoàn hảo.

Chính vì tình trạng này, năm 2001 tại Hàn Quốc, người ta đã đưa vào pháp lệnh cấm việc sử dụng ngân sách đầu tư trùng lặp vào cùng một loại phần mềm, xử lý cùng một quy trình. Theo đúng lý, nhà đầu tư vào phát triển sản phẩm “may đo” phải được nắm quyền sở hữu sản phẩm đó, hợp đồng phát triển phần mềm may đo phải là hợp đồng trao chìa khóa.

Như vậy, theo tôi, quản lý đầu tư  về CNTT sẽ triệt để nếu: Một, có phê duyệt hợp kiến trúc, đảm bảo không đầu tư trùng lắp và đưa vào sử dụng có hiệu quả. Thứ hai, bắt buộc giao nộp quyền sở hữu trí tuệ đối với các sản phẩm “may đo”. Thứ ba là có một quy trình “hậu kiểm” chặt chẽ bao gồm các giai đoạn kiểm thử được chuẩn hóa.

Ý nghĩa của việc định giá phần mềm chỉ là việc xác định được con số đầu tư trong khâu phê duyệt dự án trong toàn bộ quy trình quản lý đầu tư dự án về CNTT. Trong quy trình này, định giá chỉ là một khâu rất nhỏ, không đáng để đầu tư thời gian bàn luận quá nhiều.

- Thưa ông, phải chăng mâu thuẫn giữa quan điểm “giá phần mềm quá bèo” và thực trạng có những công ty đạt mức giá trị gia tăng siêu cao thể hiện thị trường phần mềm chưa thực sự cạnh tranh hoàn hảo? Chính đây cũng là nguyên nhân sâu xa của việc chúng ta vẫn loay hoay với giá phần mềm?

- TS Nguyễn Ái Việt: Đúng vậy. Thực ra, giá trị gia tăng siêu cao không hề đi đôi với siêu lợi nhuận, tích tụ tài sản tạo tăng trưởng mạnh cho công nghiệp phần mềm mà tạo thành bất bình đẳng trong cạnh tranh, tạo ra rào cản cho các doanh nghiệp ít kinh nghiệm và khuyến khích các tệ nạn.

Trong một thị trường cạnh tranh không hoàn hảo, việc định giá thị trường là một việc rất khó và không thể giải quyết trọn vẹn ngay mà cần phải có một quá trình. Phân biệt rạch ròi giữa phần mềm may đo và phần mềm sản phẩm trong một thị trường như thế cũng là một việc hết sức khó khăn.

Xây dựng một database về giá  - liệu đã chuẩn?

- Ông cũng thấy qua loạt bài về chủ đề này của VietnamNet, tiếng nói chung từ các phía: người mua, người bán phần mềm, CQ phê duyệt dự án đều mong muốn sớm có những cơ chế định giá chuẩn. Vậy Bộ Bưu chính Viễn thông đã, đang và sẽ thực hiện việc này như thế nào?

- TS Nguyễn Ái Việt: Tất cả chúng ta đều ao ước có được một quy định chung càng sớm càng tốt. Ban Chỉ đạo quốc gia về CNTT và  Bộ Bưu chính, Viễn thông rất quan tâm và đã đặt giải quyết triệt để vấn đề này trong thời gian tới . Tuy nhiên, do cách hiểu vấn đề này còn tương đối khác nhau, đạt được đồng thuận là việc khó hơn so với vấn đề chuyên môn. Việc đưa vấn đề này ra bàn luận rộng rãi trên các phương tiện đại chúng là điều rất cần thiết.

Khi chúng ta đã có cách nhìn rõ ràng, tôi lạc quan cho rằng việc đưa ra một giải pháp không phải là một vấn đề quá lớn. Nhiều khi, một cách đặt bài toán đúng sẽ làm bài toán có lời giải giản đơn như bài toán quả trứng của Christoph Colomb.

- Và quan điểm của ông là...?

- TS Nguyễn Ái Việt: Nếu chúng ta xác định việc thanh toán đầu tư vào sản phẩm phần mềm thuộc về “hậu kiểm” theo thực chi hoàn toàn không dính dáng gì tới vấn đề định giá thì bài toán sẽ dễ đi rất nhiều. Trong thực tế, khi mua sắm bất cứ một sản phẩm công nào, người mua hàng phải làm dự chi dựa trên những đơn báo giá mà anh ta có. Thủ trưởng cơ quan sẽ có quyền duyệt chi. Thông thường ông ta cần ý kiến của kế toán. Kế toán duyệt giá chủ yếu dựa trên kinh nghiệm “tiền án tiền sự”, cô ta sẽ không duyệt giá quá cao so với những hóa đơn thanh toán các món hàng tương tự trước đây.

Hoàn toàn tương tự như vậy, trên thế giới, người ta có thể định giá theo nhiều cách để tham khảo, nhưng để định giá đầu tư cuối cùng người ta phải xây dựng một cơ sở dữ liệu về các dự án đã đầu tư.  Phê duyệt giá sẽ dựa trên cơ sở dữ liệu này với các phương pháp, giải thuật quy ước chung từ trước.

Như vậy, quy trình đầu tư dự án về CNTT cần tách ra làm 3 giai đoạn: i) giai đoạn phê duyệt ii) giai đoạn thiết kế và thi công và iii) giai đoạn kiểm thử. Định giá phần mềm chỉ liên quan đến giai đoạn phê duyệt. Giai đoạn này cần ngắn gọn để đảm bảo tính mềm dẻo của thiết kế chi tiết sau này và đảm bảo chi phí thấp tránh rủi ro.

Để ước tính được giá đầu tư cần phối hợp một số cách khác nhau. Trước hết cần thống nhất một phương pháp định giá chuẩn dựa trên yêu cầu về chức năng của phần mềm. Đồng thời phải xây dựng một cơ sở dữ liệu về các dự án phần mềm.

Các dự án về CNTT đều bắt buộc phải báo cáo về dự toán và thực chi cho cơ sở dữ liệu này để làm cơ sở định giá cho các dự án sau. Với thời gian, giá xác định từ cơ sở dữ liệu sẽ ngày càng gần hơn với giá cạnh tranh trên thị trường và sẽ dần khác với giá thành sản xuất.

Nói một cách khác, phương pháp đánh giá này có khả năng học tập, tự hoàn thiện và góp phần khai thông những điểm không hoàn hảo của thị trường. Khi đó phương pháp đã chọn chỉ có ý nghĩa định ra cấu trúc dữ liệu của cơ sở dữ liệu nói trên. Ngoài ra, trong thời gian đầu, có thể sử dụng một danh mục các nhà cung cấp sản phẩm giải pháp với ước lượng về giá cho mỗi chức năng hay hợp phần để cung cấp thông tin cho các nhà đầu tư. Mặt khác, danh mục này cũng sẽ giúp các nhà đầu tư tìm kiếm các giải pháp có chất lượng một cách dễ dàng hơn.

Trước mắt, các đơn vị quản lý dự án có thể đóng góp cho Bộ Bưu chính, Viễn thông thông tin về các dự án đã thực hiện trong những năm gần đây để xây dựng cơ sở dữ liệu đầu tiên. Khi đã có cơ sở dữ liệu, một phương pháp định giá gần đúng nào đó và danh mục các nhà sản xuất có thể cho đơn báo giá thường xuyên, Bộ và các Sở BCVT sẽ có đủ sở cứ để có thể phê duyệt giá phần mềm. Vấn đề chính vẫn là phải có một quy trình được hướng dẫn thật chi tiết.

- Cảm ơn ông đã dành thời gian trả lời VietNamNet!

Bùi Dũng

(Theo VietNamNet)